ارومیه یکی از مهمترین شهرهای شمالغرب کشور و منطقه آذربایجان با قدمتی پنج تا هشت هزارساله محسوب می شود. این شهر دومین شهر بزرگ و پرجمعیت شمالغرب پس از شهر تبریز بوده و همچنین دومین شهر پرجمعیت غرب کشور با فاصله اندکی پس از کرمانشاه قرار دارد و نام خود را به عنوان دهمین شهر پرجمعیت ایران نیز ثبت کرده است.
ارومیه با ۱۳۳۲ متر ارتفاع در غرب دریاچه ارومیه، در دامنه کوه با صفای سیرداغی و در میان دشت و جلگه ارومیه قرار گرفته‌است. هوای ارومیه در تابستان نسبتاً گرم و در زمستان سرد است و به سبب موقعیت مناسب که در میان شاه‌راه ارتباطی قفقاز، بین النهرین و آسیای صغیر داشته در گذشته از مراکز تجاری مهم غرب آسیا به‌شمار می‌رفته‌است.
این شهر مرکز استان تاریخی و بسیار مهم آذربایجان غربی بوده و طبق آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن که در سال 1395 انجام گرفت جمعیت آن ۷۳۶٬۲۲۴ هزارنفر اعلام شد اما با توجه به مهاجرت گسترده به این شهر از روستاها و شهرهای اطراف و همچنین رشد جمعیتی آن و بر اساس آمار خدمات شهری ارائه شده روزانه و روستاها و محلات الحاق شده جدید، برآورد می شود این شهر هم اکنون نزدیک به یک میلیون نفر جمعیت داشته باشد.
ارومیه در یک منطقه تاریخی و باستانی قرار گرفته و در طول تاریخ حکومت های بسیاری بر این منطقه حاکم شده اند. سومرها، اورارتوها، مانناها و مادها از جمله حکومت های باستانی پیش از میلاد مسیح هستند که بر این منطقه حاکم شده و آثار متعددی نیز از آنها در قالب تپه های تاریخی و قلعه های باستانی برجای مانده است.
صفحه مفرغی مربوط به گیلگمیش که یک افسانه سومری است از تپه تاریخی و بیش از پنج هزارساله گؤی تپه به دست آمده که در دو کیلومتری محدوده شهری قرار گرفته و نشانگر تاریخ و استقرار مدنیت بسیار طولانی در این دیار است. همچنین غار باستانی تمتمان با چهل هزار سال قدمت استقرار بشر در بخش نازلوچای و تپه باستانی تولکوتپه( فیروزتپه) با هشت هزار سال سابقه یکجانشینی در بخش مرکزی و محال دول شهرستان ارومیه نشانگر قدمت بالای این منطقه است.
در داخل محدوده شهری نیز آثار تاریخی فراوانی قرار دارد که مهمترین آنها کلیسای ننه مریم مربوط به دهه های اول میلاد مسیح، مسجد جامع مربوط به عصر سلجوقیان و ایلخانیان، بازار تاریخی و سرپوشیده مربوط به عصر سلجوقیان، ایلخانیان و صفویه، بنای سه گنبد مربوط به عصر سلجوقیان هستند و مساجد و ابنیه زیادی نیز مربوط به دوران قاجاریه از جمله مسجد مناره، مسجد شهید، سردار یا ساعاتلی مچید، مسجد یوردشاه، داش مسجد، بوزخانا و ... از گذشته برای ما به یادگار مانده اند.
ارومیه در سده‌های گذشته رخدادها و حوادث متعددی از قبیل اشغال توسط عثمانی‌ها و روس‌ها و فجایع خونینی همچون فاجعه جیلولوق و قتل عام مردم شهر توسط بیگانگان و با برنامه ریزی دولت های انگلیس، فرانسه، آمریکا و روسیه را تجربه کرده‌است اما همچنان علیرغم تمامی دسیسه های استعماری و ویرانگری های بنیان افکن، سربلند خود را از لابلای صفحات خونین تاریخ به عصر امروز رسانیده است.
در طول تاریخ، این شهر بنام های مختلفی همچون ارمی، ارومی، ارمیه، اورمی و اورمو در کتب تاریخی و ادبی ثبت و ضبط شده است. در منابع رسمی قاجاری نام این شهر ارومی ذکر شده که در تلفظ ساکنان شهر، اورمو خوانده می شد که از اواخر قاجاریه نامهای ارومیه و اورمیه رفته رفته متداول تر شد و در برخی منابع خارجی و داخلی مورد استفاده قرار گرفت. با به حکومت رسیدن رضاشاه پهلوی وی نام این شهر را به بهانه اینکه توانسته بود غارتگران و اشرار را از این شهر فراری داده و سرکردگان یاغی ها را قلع و قمع کند به نام خود یعنی رضائیه تغییر داد اما پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی دوباره نام ارومیه بر آن نهاده شد.
اولین استقرار شهرداری در این شهر مربوط به اواخر دوران قاجاریه و زمان سلطنت احمدشاه قاجار است که در سال 1297 هجری شمسی حسین خان جهانگیری معروف به بیگلربیگی افشار متولی بلدیه ارومی شد اما اولین شهرداری به شیوه نوین در سال 1307 در این شهر مستقر شد که اولین شهردار ارومیه در دوره پهلوی قیاس وند بود.
همچنین اولین شهردار از اهالی شهر ارومیه نیز فردی بنام ابراهیم خان (نظرآقا) ملقب به یمین السطنه متولد ارومیه و فارغ التحصیل استانبول عثمانی و سوربن فرانسه در رشته حقوق و از کارمندان وزارت خارجه و پیش از شهرداری نایب اول سفارت ایران در پاریس بود. او در دوره قاجار و در بین سالهای 1292 تا 1299 هجری شمسی رییس بلدیه طهران شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی سردار سرلشکر شهید مهندس مهدی باکری به عنوان اولین شهردار این شهر از سوی شورای شهر انتخاب شد که 25 اسفندماه تاریخ شهادت ایشان به عنوان روز شهردار نامگذاری شده است.هم اکنون شهردار این شهر دکتر حسین مهدی زاده می باشد. که در عمارت تاریخی و تقریبا یکصدساله بلدیه ارومیه مستقر هستند.
ارومیه تا کنون 42 شهردار داشته است که یک نفر در دوران قاجاریه، 23 نفر در دوران پهلوی و 18 نفر نیز پس از پیروزی انقلاب و استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی متولی امور این شهر شده اند.
ارومیه در یک منطقه با پتانسیل کشاورزی و باغی بالا قرار گرفته و استان آذربایجان غربی نیز دومین استان پرآب کشور پس از خوزستان قرار دارد. از این رو در اطرف این شهر تا ده ها کیلومتر باغات و اراضی کشاورزی با کیفیت و پرمحصول قرار دارد و این موضوع در تمامی کتب تاریخی که نامی از ارومیه در آن قید شده آورده شده است. سیب، انگور و میوه های تابستانه محصول اصلی شهرستان ارومیه محسوب می شوند و همچنین با توجه به مراتع با کیفیت و دشت های حاصلخیز، این شهرستان در رده تولیدات گوشت و لبنیات و همچنین تولید عسل نیز جز رتبه های برتر کشوری است.
مرکز این شهر با کشور ترکیه 53 کیلومتر فاصله داشته و دروازه مرزی سرو در غرب آن قرار گرفته که ارومیه را به یکی از دروازه های اروپا در کنار شهرهای بازرگان و خوی تبدیل کرده است و با توجه به همسایگی آذربایجان غربی با سه کشور جمهوری آذربایجان، عراق و ترکیه و همچنین مجاورت آن با کشورهایی همچون ارمنستان و گرجستان ظرفیت های تجاری و اقتصادی فوق العاده ای برای رشد و توسعه و همچنین جذب سرمایه گذاران و همچنین توسعه زیرساخت های حمل و نقل و گردشگری دارد.
ارومیه با توجه به حضور مسیونرهای مذهبی مسیحی از سوی دولت هایی همچون آمریکا، روسیه، انگلیس و فرانسه در دوران قاجاریه در این شهر و با اهداف استعماری، در آن دوران در سطح کشور دارای اولین بیمارستان به شیوه نوین، نخستین مرکز آموزش پزشکی، اولین نشریه محلی در ایران و اولین مدرسه به شیوه نوین شده و همچنین در دوران پهلوی نیز اولین شبکه تلویزیون محلی در این شهر تاسیس شد.
در دوران قاجار به این شهر لقب دارالنشاط و در دوران پهلوی پاریس ایران داده بودند و هم اکنون نیز با عنوان پایتخت والیبال ایران شناخته می شود، چرا که والیبال ورزش اول ارومیه محسوب شده و از قدمتی تاریخی و بیش از یک قرن در این شهر برخوردار است. این شهر پس از تهران دومین شهر پرترافیک ایران شناخته می‌شود.
ارومیه با شهر ارزروم( بزرگترین و پرجمعیت ترین شهر شرق ترکیه) خواهرخوانده بوده و کنسولگری جمهوری ترکیه نیز از دیرباز در این شهر مستقر است.
این شهر دارای موزه های تاریخی، طبیعی و مردم شناسی است که فرهنگ، تاریخ، حیات وحش، جغرافیا و گذشته تاکنون و آداب و رسوم مردمان این دیار در آن به نمایش گذاشته شده است.
ارومیه شهرستانی با پتانسیل کشاورزی بالا و از قطب های کشاورزی و دامپروری کشور محسوب می شود و محصولات عمده تولید شده در آن شامل سیب و انگور است.
نقل بیدمشک، حلوای هویچ و گردویی، عرق بادرشبی و عرق بیدمشک و همچنین آثار مربوط به هنرمندان منبت کار از جمله سوغاتی های این شهر محسوب می شود.
همچنین هنر عاشیقی آذربایجان با عنوان" آشیقلار" در فهرست میراث معنوی کشور به نام ارومیه ثبت شده است.